Jaarverslag 2025

Die Kougadam se vlak was 9 Desember 2024 laas op 100%. Die vlak van die dam het oor die afgelope waterjaar gerustelling gebring aan watergebruikers wat afhanklik is van skemawater.

’n Kwota van 100% is deur die Departement van Water en Sanitasie aan ons landbougebruikers toegeken vir die huidige waterjaar 2024/2025 (November tot Oktober). Ongeag die volle toekenning word water steeds met sorg deur hierdie gebruikers gebruik.

Landbougebruikers ontvang 60.188-miljoen kubieke meter water vanuit die Kougadam gedurende ’n normale 100% toekenningsjaar. Die Hankey- en Patensie-munisipaliteite ontvang ook ’n toekenning, so ook die Nelson Mandelabaai-munisipaliteit. Tydens ’n volkwota jaar kom dit neer op 23-miljoen kubieke meter per jaar.

Die water wat uit die Kougadam gelaat word, en waarvan die eindpunt die Loeriedam is, word daagliks deur die waterbeheer-departement gebalanseer.

Die doelwit is om alle gebruikers wat afhanklik is van toevoer vanaf die Kougadam van genoeg water vir hul daaglikse behoeftes te voorsien met die uitkoms om net genoeg water in die Loeriedam vry te stel om aan die Nelson Mandelabaai Metro se behoeftes te voorsien, terwyl die Loeriedam steeds teen ’n maksimum van 85% bestuur word.

Dit verg op sigself fyn beplanning en ’n grondige kennis van watervoorsiening. Die waterbeheerdepartement besit hierdie institusionele kennis en die realiteit is dat hierdie vaardigheid in sisteme moet voortleef nadat die individue verantwoordelik daarvoor aftree.

Tans word drie sisteme gebruik om watergebruik op die skema te bestuur:

• Die WMS (‘Water Management System’ of waterbestuursisteem):
  Hierdie sisteem is vir Gamtoos Water se unieke behoeftes ontwikkel. Dit omsluit watergebruiksregte, die gebruik van water, en die meet van water.
• Die Zednet platform:
  Met hierdie internet-gebaseerde platform kan watervlakke op verskeie plekke op die skema in reële tyd gemeet word om sodoende die vlak in ’n enkele oogopslag oor die hele skema te bepaal.
• Die Gamtoos toepassing:
  Hierdie toepassing of ‘app’ vir gebruikers om watergebruik te rapporteer is ontwikkel om gebruik op die laer deel van die skema te bestuur.

Tans word daarna gestreef om hierdie sisteme in een platform te integreer en om ’n model te ontwikkel om wateruitlate te voorspel.

Dit is waardevolle beleggings in die toekomstige werking van die skema.

Waterregte in die Kabeljous en die Baviaanskloof is hoofsaaklik gebaseer op riviere en boorgatonttrekking. Hierdie regte is in verskeie stadiums van die verifikasie- en valideringsproses wat in die departement gesetel is. Een van Gamtoos Water se hoofdoelwitte op die kort termyn is om watergebruikers by te staan om hierdie proses te voltooi.

Die groter deel van die Baviaanskloof-opvanggebied se waterregte is reeds deur Artikel 35(4)-briewe geverifieer.

Die volgende produkte en gewasse word in die Gamtoos-, Baviaans- en Kabeljous-opvanggebiede verbou:

• Gamtoos: Sitrus, bloubessies, aarbeie, voorafverpakte groente, kontantgewasse en melkbeeste.
• Baviaanskloof: Voer vir kleinvee; groentesaad en graan.
• Kabeljous: Weiding (raaigras, lusern, kikuyu ens.), melkbeeste, vleisbeeste, skape, wild, sitrus, avokado’s en groente.

Toerisme is ook ’n belangrike inkomstestroom in al drie sub-opvanggebiede.

Die droë periodes elke jaar word beskou as die belangrikste gebeurtenisse vir ons skema.

Gedurende 2024/2025 het daar vyf droë periodes plaasgevind. Hierdie vyf het die takkanale behels, terwyl die hoof droë periode oor twee weke op die Hoofkanaal plaasgevind het.

Werk word beplan deur gebeure wat gedurende die jaar op die skema plaasgevind het, in ag te neem, sowel as om inligting vervat in die risikoverslag van die skema te gebruik.

In breër terme is die volgende werk gedoen:

• Die nodige skoonmaak en herstelwerk is op die Hoofkanaal gedoen met ’n spesifieke fokus om die laer deel van die skema in Loerie op te gradeer. Die opgradering in die Loerie area is hierdie jaar voltooi.
• Die D-kanaal is skoongemaak en herstel en daar is klem gelê op areas waar die kanaal wand poreus was. Daar is ook ’n weggooiklep of ‘scour valve’ net voor die kanaal gebou om sodoende ontwatering van die onderste deel te vergemaklik, waar die oop kanaal in ‘n pyp inloop.
• Opknapwerk is aan die Seunie-sluis op die D-kanaal gedoen.
• ’n Afsnyklep is aangebring waar water na die C- en D-takkanale verdeel word. Hierdie verbetering laat toe dat die Hoofkanaal van die takkanale afgesluit kan word.
• Opgraderingswerk aan die B-kanaal is voltooi. Die kanaal is skoongemaak, herstel en geverf.
• Die K-kanaal is skoongemaak en herstel.
• Die G-kanaal is geverf en opgegradeer. Dit is ook soos gewoonlik skoongemaak en die nodige herstelwerk is gedoen.

In meer spesifieke terme is die volgende gedoen:

• Scheepersdam Duikpyp: Ontwater, skoongemaak en geïnspekteer.
• Wolwekloof Duikpyp (A1): Ontwater, skoongemaak en geïnspekteer.
• Spesiale instandhouding van die Hoofkanaal A86-93 in Loerie (1,800m):
• Algemene instandhouding van die hele Hoofkanaal:
  • Die kanaal is leeggemaak en skoongemaak;
  • Dit is herstel met bitu-stopverf en Multi-Seal;
  • Herstelwerk aan die beton is op geselekteerde plekke gedoen.
  • Aanpassing van keerwalle 57, 58, 93 and 94: Die struktuur is in die middel oopgesaag en met ’n sluis toegerus.
• Betonherstelwerk is by die inlaat van die Scheepersdam (26) gedoen.
• Betonherstelwerk is aan die Buffelshoek duikpypinlaat gedoen.
• Betonherstelwerk is aan die 103-kanaal gedoen.

Nota: Waar daar na ‘spesiale instandhouding’ verwys word, behels dit die volgende:

• • Hoëdrukwas van die hele kanaal, alle krake en laste.
  • Die skoonmaak van alle krake en laste met ’n kompressor.
  • Die herstel van krake en laste met bitu-stopverf en bitu-plastiek.
  • Betonherstelwerk waar nodig (vir groot gate of gate wat deur die betonblad druk).
  • Die verseëling van haarlynkrake met Flintkote (’n bitumien-gebaseerde produk).
  • Verf van die hele kanaalgedeelte met Flintkote (eerste laag 50/50 verdun met water, tweede en derde lae onverdun).

Die volgende is noemenswaardig wat die 2025 droë periode betref:

• Daar is met 13 kontrakteurs gewerk, elk met 10 werknemers.
• Opleiding in gesondheid en veiligheid, noodhulp en in die navigasie van beperkte ruimtes is aan hierdie werkers gegee. Opleiding is ’n belangrike meganisme om kennis in ons gemeenskappe terug te ploeg.

Die volgende vind daagliks op die skema plaas:

• Die beheer van plantegroei en onkruid langs die kanaalstelsel. Dit maak ’n beduidende verskil tydens die intensiewe droë periodes. Gedurende 2025 is opgemerk dat die kanale baie skoner is. Daar word vermoed dat die beheer van plantegroei die rede hiervoor kan wees.
• Droëlandrehabilitasie by verskeie plekke op die skema.
• Onderhoud van die stelsel en die herstel van daaglikse lekplekke en breuke.
• Die bestuur van ons watervoorraad: Voorsiening aan die laer deel van ons skema bly ’n uitdaging. Daar is aansienlik meer spilpunte as voorheen, wat beteken dat groot volumes water gedurende korter periodes van die jaar benodig word. Verskeie dieptemeters word gebruik om die situasie te bestuur. Die Loerie-omgewing het verander na ’n wateraanvraagstelsel en ’n toepassing (‘app’) is ontwikkel om die bestuur daarvan te optimaliseer.
• Die waterkwaliteit in die opvanggebied, die Gamtoosvlakte en Kabeljous word elke drie maande gemeet en aan verskeie platforms gerapporteer.

Die skema raak ouer en is reeds verby sy leeftyd. Dit is ’n realiteit dat die skema nie vervang sal kan word deur dit te herbou nie. Die koste daaraan verbonde sou enorm wees. Om hierdie rede is dit noodsaaklik om deeglike daaglikse onderhoud aan die skema te doen.

Daar is bevind dat die takkanale in ’n besonderse swak toestand is. In terme van beplanning moet spesiale onderhoud binne die volgende paar jaar aan alle takkanale gedoen word.

Die doel is om die takkanale met ’n rubberlaag te verf nadat krake met sement of ’n buigsame seëlproduk herstel is. Hierdie prosedure verleng die leeftyd van die kanaal en is ook makliker om skoon te maak. Onderhoud in hierdie geval is minimaal in vergelyking met tradisionele sementkanale.

Die produkte wat tydens hierdie proses gebruik word is duur. Daar word metodies te werk gegaan en elke jaar word daar ’n spesifieke bedrag begroot vir die aankoop van hierdie produkte.

Om die skema se bestaan te beskerm, moet dit bewys dat dit veerkragtig is. Die enigste manier om dit te bereik, is om voort te gaan om die skema te onderhou en op te gradeer.

Gamtoos Water verstaan dat ekonomiese bestaan en groei in die Gamtoos-, Baviaans- en Kabeljous-opvanggebiede om die beskikbaarheid van water draai. Landbou is die grootste bron van inkomste vir alle gemeenskappe in hierdie opvanggebiede. In baie gevalle is dit die enigste bron van inkomste vir gemeenskappe.

Ons het ’n verpligting as ’n watergebruikersvereniging om waterbronne in al drie sub-opvanggebiede wat aan Gamtoos Water toevertrou is effektief en op ’n gereguleerde basis te bestuur. Ons doen dit in samewerking met ons landbougebruikers, asook enige ander entiteit of groep met ’n belang by waterbestuur.

Daar is baie uitdagings in die waterbedryf. Dit wissel van waterbeskikbaarheid tot regulatoriese uitdagings. Die behoefte vir die volgende jaar is bloot dat Gamtoos Water veerkragtig genoeg sal bly om die uitdagings te verstaan, daarop te reageer en sodoende die golf te kan ry.

Die vinnige ontwikkeling van tegnologie en die koste daaraan verbonde is een van die uitdagings wat ons in die gesig staar. Nuwe tegnologie word voortdurend oorweeg om vinniger en makliker werksmetodes te identifiseer.

Die huidige ekonomiese realiteite en terme van die Amerikaanse beleid sal baie veranderlikes beïnvloed, van die prys van elektronika tot arbeid. Gamtoos Water kies om bewustelik bedreigings te identifiseer en daarop te reageer.

Die steeds groeiende gaping rondom die onderhoud van infrastruktuur deur die onbetrokkenheid van regeringsinstellings skep ’n situasie waar instansies daadwerklik sal moet besluit of hulle verantwoordelikheid wil aanvaar vir die instandhouding van infrastruktuur, of wil leef met ’n wêreld wat plaaslik in duie stort. Die watergebruikersvereniging vergemaklik toegang tot die vallei deur die instandhouding van plaaslike teerpaaie. Gamtoos Water fokus ook daarop om die waterinfrastruktuur onder ons beheer stelselmatig op te gradeer.

Die plaaslike gemeenskappe is altyd in nood. Gamtoos Water is aktief betrokke by skole, sport, die ondersteuning van ons personeel se leerders op hoërskool, sowel as die bemagtiging van plaaslike KMMO’s, en die ontwikkeling van vaardighede onder die gemeenskap en die personeel.

Dit is ’n voorreg om ’n funksionele watergebruikersvereniging te wees. Dit word moontlik gemaak deur die befondsing van ons watergebruikers. Dit is slegs deur ’n entiteit soos Gamtoos Water dat nuwe waterverwante uitdagings doeltreffend hanteer kan word, en Gamtoos Water sal dien as ’n voorbeeld van effektiewe waterbestuur op voetsoolvlak.

Asimi, siyaqhuba.
Ons staan nie stil nie, ons beweeg vooruit.